و ربا دو قسم است: «معامله‌اى» و «قرضى».
(ربای معاملی:)
آن است که یکى از دو چیز مثل هم،
(یا) با زیاد? عینى، به مثل دیگر فروخته شود مانند فروختن یک من گندم به دو من آن، یا به یک من آن و یک درهم،
یا با زیاد? حکمى مانند یک من گندم نقدا به یک من آن نسیه.
و اقوى آن است که اختصاص به بیع ندارد، بلکه در سایر معاملات مثل صلح و مانند آن نیز جارى مى‌شود.
و شرط آن دو چیز است:
اوّل- آنکه عرفا جنس یکى باشد.
پس هر چه که در نظر عرف بر آن گندم یا برنج یا خرما یا انگور صدق کند و حکم به یکى بودن جنس آن کنند، بیع بعضى از آن به بعضى دیگرش با اضافى جایز نیست. اگر چه در صفات و خواص مختلف باشند. پس اضافى بین گندم پست سرخ و گندم خوب سفید و غیر اینها از چیزهایى که عرفا یک جنس حساب مى‌شوند جایز نیست. به خلاف آنچه که عرفا یکى حساب نمى‌شود مانند گندم و عدس؛ پس اضافى بین آنها مانعى ندارد.
دوّم- آنکه عوض و معوض از مکیل یا موزون باشد.
پس در چیزى که با شمردن {مثل یخچال}یا مشاهده{مثل زمین} فروخته مى‌شود، ربا نیست.
مسأل? 1- جو و گندم در باب ربا در حکم یک جنس مى‌باشند.
پس عوض نمودن آنها با هم با اضافه جایز نیست اگر چه عرفا و در باب زکات و مانند آن یکى نمى‌باشند.
مسأل? 2- هر چیزى با اصل آن در حکم یک جنس مى‌باشد.اگر چه در اسم اختلاف داشته باشند مانند دانه کنجد و روغن آن، و شیر با پنیر و دوغ و آغوز و غیر اینها، و خرما و انگور با سرکه و شیر? آنها. و همچنین است (در حکم یک جنس است) دو فرع از یک اصل، مانند پنیر با کشک و کره و غیر اینها.
مسأل? 4- تبعیت کردن فرع از اصل در مکیل و موزون بودن، جریان ندارد.
مسأل? 3- گوشتها و شیرها و روغن‌ها به اختلاف (جنس) حیوان، مختلف مى‌باشند.؛ پس اضافى بین گوشت گوسفند و گوشت گاو و همچنین بین شیر آنها یا روغن آنها، جایز است.
مسأل? 6- تفاوت به مرغوبى و نامرغوبى موجب جواز اضافه گرفتن در مقدار نمى‌باشد.
مسأل? 7- براى خلاصى یافتن از ربا راههایى را در کتابها ذکر کرده‌اند‌و من در این مسأله تجدید نظر کردم و این نتیجه را گرفتم که تخلّص از ربا به هیچ راهى از این راهها، جایز نیست.و آنچه جایز است خلاصى یافتن از مثل هم بودن (عوضین) با اضافه گرفتن است، مانند فروش یک من گندم که در قیمت مساوى دو من جو یا دو من گندم نامرغوب است، که اگر کسى بخواهد از خریدوفروش دو مثل هم با اضافى خلاص شود، به ناقص، چیزى ضمیمه مى‌کند تا از حرام به حلال فرار کند. و این در حقیقت خلاصى از ربا و اضافه گرفتن نیست، و امّا تخلص از آن با هیچ قسم از اقسام حیله‌ها جایز نیست.
مسأل? 8- اگر چیزى در شهرى به طور جزافى (به طور حدس و تخمین) و در شهر دیگر به طور موزون فروخته مى‌شود‌هر شهرى حکم خودش را دارد.
مسأل? 9- بین پدر و فرزندش، و بین مرد و همسرش، و بین مسلمان و کافر حربى ربا نیست.به این معنى که گرفتن اضافى براى مسلمان جایز است. ولى بین مسلمان و ذمّى ربا هست.
تحریر الوسیلة - ترجمه، ج2، ص: 639
